Facemark.az Nurlan Qarayevin "Avropa və Rusiyanın bir birindən qarşılıqlı enerji asılılığı" mövzusunda köşə yazısını təqdim edir.
Vladimir Putinin Ukraynaya və bütövlükdə Aİ-na qarşı aqressiyası, “Şimal axını 2” (NS 2) layihəsinin tamamlanmasından sonra artıb, eyni zamanda Avropada Rusiyanın enerji resurslarına tələbat artıb. NS 2 layihəsi Rusiyanın qaz ehtiyatlarını birbaşa Aİ ölkələri, əsasən də Almaniya ilə birləşdirir. Boru kəmərinin uzunluğu təxminən 1200 km-dir və Rusiyanın şimal-qərbində olan Ust-Luqadan Almaniyanın şimal-şərqindəki Qreyfsvald şəhərinə çatır.
NS 2-nin ümumi gücü ildə 55 milyard kubmetr qaz təşkil edir. Bu mübahisəli layihə müxtəlif səbəblərə görə, o cümlədən boru kəmərinin ətraf mühitə təsiri, Rusiyadan postsovet ölkələrinin təhlükəsizliyinə təhdidlər və söhbətin təkcə enerji ilə bağlı deyil, daha çox korrupsiya ilə əlaqəli olması ittihamı ilə tənqid olunub.
Gələcək qeyri-sabitliyə səbəb olan enerji asılılığı
Rusiyadan idxal olunan enerjidən asılılıq nəinki Baltikyanı ölkələr və Ukrayna üçün təhlükəsizlik və siyasi risklərə səbəb olub. Bu risklər ölkələr arasında etimadsızlıq yaradır və Aİ dövlətləri arasında demokratiya və əməkdaşlığa təhlükə yaradır.
Bu təlatümlü zamanda Aİ müxtəlif çağırışlar, o cümlədən Ukraynanın hazırkı işğalı və enerji qiymətlərinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb olan enerji böhranları qarşısında vahid qalmalıdır.
Dayanıqlı qaz tədarükünü təmin edəcəyini vəd edən NS 2-nin tamamlanmasından dərhal sonra gəldi. Bu, Bayden administrasiyasının qeyri-şəffaf səbəblərə görə layihəyə tətbiq edilən sanksiyaların aradan qaldırılmasında gözlənilməz dönüşündən sonra irəlilədi. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən sonra Bayden administrasiyası indi layihəyə qarşı sanksiyaları yenidən tətbiq etmək niyyətindədir. Almaniya isə layihəni tamamilə dayandırmaqla hədələyir. Bunlar Avropada müharibənin qarşısını almaq üçün əvvəlcədən görülən tədbirlər ola bilərdi.
Görünən odur ki, AB-dəki səhv hesablamalarda və Bayden administrasiyasının enerji siyasətinə yanaşmasında, istər Rusiya, istərsə də Belarus və İrana, Avropanın enerji təhlükəsizliyini bu və ya digər şəkildə təhdid etmək üçün əməkdaşlıq edən üç ölkəyə aid olan yanaşmada yanlış hesablamalar var.
Məsələn, İran Rusiyaya NS 2 sanksiyalarından yan keçməyə kömək etmişdi (bunun müqabilində Rusiya İranı hərbi tətbiqlər üçün qabaqcıl peyk sistemləri ilə təmin edib, həmçinin İran İslam Respublikasının nüvə inkişafını dəstəkləyib) və Belarus Aİ-ni sanksiyaları kəsməklə hədələyib.
Almaniya rəsmiləri qeyd edir ki, Avropanın Rusiyanın qalıq yanacaqlarından asılılığı onu enerji müstəqilliyinə doğru sövq edir.
Rusiya və müttəfiqləri bu çağırışlarla qarşılaşdıqda Qərbin ciddi reaksiya göstərməyən siyasətinə arxayın görünür. Aİ, xüsusilə Baltikyanı ölkələr və əhəmiyyətli enerji asılılığı və geosiyasi təhlükəsizlik zəifliyi ilə Finlandiya üçün aşağıdakı tədbirlər vasitəsilə Rusiya resurslarından asılılığı minimuma endirmək çox vacibdir:
- Finlandiya Pyhajokidəki Rusiya-Rosatom nüvə layihəsini ləğv etməlidir;
- Finlandiya və digər Baltikyanı ölkələr enerji təchizatında bərpa olunan enerji mənbələrinin və kiçik miqyaslı istehsalçıların payını artırmalıdır;
- Rusiya sərhədləri olan Aİ ölkələri Baltik dənizi regionunda mövcud LNG terminallarının böyük tutumundan istifadə etməlidirlər ki, bu da digər Aİ ölkələrindən və ya Aİ müttəfiqlərindən LNG idxalı üçün istifadə edilə bilər;
- Aİ cəmiyyətlərinin və iqtisadiyyatlarının daha da elektrikləşdirilməsi;
- Aİ dövlətləri Ukrayna, Hollandiya, Norveç və Amerika mənbələrindən qaz tədarükünü artırmalıdır. Xüsusilə Ukraynada hələ də istifadə olunmamış qaz ehtiyatları var.
Ümumilikdə, NS2 layihəsi tam istismara verildikdən sonra Almaniya təbii qaz tələbatını ödəmək üçün əsasən vahid xarici tədarük marşrutundan istifadə edəcək.
Avropanın enerji asılılığının azaldılması
Bu mənada, layihə enerji asılılığının azaldılması və daha böyük siyasi təhlükəsizliyi tələb edən Aİ-nin siyasət məqsədlərinin ruhuna zidd görünür.
Buna görə də, bütün Aİ üzvləri və onların müttəfiqləri arasında konsensusu əks etdirən və ortaq siyasi və iqtisadi maraqları təmin edən çox marşrutlu enerji dəhlizlərinin və çox aktorlu sazişlərin işlənib hazırlanması çox vacibdir. Xarici enerji təchizatçısı ictimai-siyasi və ya iqtisadi şəraitə və ya Ukraynadakı hazırkı müharibə kimi mübahisələrə görə təchizatı kəsərsə, bu cür tədbirlər enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün alternativlər yaradacaq.
NS2 layihəsi və Avropanın Rusiyanın enerji resurslarından həddən artıq asılılığı, deyəsən, Rusiyaya beynəlxalq məsələlərdə üstünlük verib. Buna baxmayaraq, Rusiya iqtisadiyyatının enerji gəlirlərinə, xüsusən də Aİ-dən asılılığı Rusiyanın əsas zəifliklərindən biridir.
Avropa post-kommunist Şərqi Avropa dövlətlərində demokratiyanı inkişaf etdirmək və Qərb liberal dəyərlərini qorumaq üçün qalmalı ola bilər. Aİ rıçaqlarından biri kimi enerji siyasətinə və siyasətinə yenidən baxılması bu gün həmişəkindən daha çox vacibdir; əks halda, Ukrayna böhranından sonra Baltikyanı ölkələr növbəti hədəf olmağa məhkum ola bilər.